วัสดุอุปกรณ์ในการผลิต

การผลิตเครื่องเขินต้องใช้วัสดุอุปกรณ์อันประกอบด้วย

โครงภาชนะ โครงภาชนะได้จากวัสดุพวกไม้ไผ่ชนิดหนึ่งที่เรียกว่า “ต้นเฮียะ” ซึ่งลำใหญ่ ยาว ปล้องห่างมากมีเนื้ออ่อนเหนียวสามารถขดเป็นรูปภาชนะได้ง่าย ส่วนใหญ่ จะมีมากในภาคเหนือเท่านั้นนำไม้ไผ่มาจักเป็นตอกบาง ๆ จึงสานหรือขดเป็นรูปร่างตาม หุ่นภาชนะที่จะทำ วัสดุที่นิยมใช้ทำโครงรองลงมา ได้แก่ ไม้ โลหะต่าง ๆ พลาสติก ดินเผา โครงอัดจำพวกไม้อัดกระดาษอัด
น้ำรัก

น้ำรักที่ใช้ในการทาเครื่องเขินต้องนำ มาผสมกับน้ำมันสน กวนให้เข้ากันดี กรอง ด้วยผ้าขาวบาง 2 ชั้น ตรงกลางใสกระดาษ สา รอง 4 – 5 ชั้น รักที่กรองได้ต้องใส่ภาชนะ ปิดด้วยกระดาษสีน้ำตาลชุบน้ำ เพื่อไม่ให้ น้ำรักแห้งและสกปรก
รักสมุก

รักสมุกเป็นรักที่ผสมกับส่วนผสมอื่น ๆ ใช้ทารองพื้นหรือทาอุดส่วนที่เป็นร่องหรือทา ปะมุมเพื่อให้ผิวภาชนะเรียบ สมุกรองพื้นได้จากน้ำรักผสมกับผงอิฐ ผงดินขาว ในอัตรา ส่วน 5 : 5 : 1 โดยน้ำหนัก ส่วนสมุกละเอียดได้จากน้ำรักผสมกับผงอิฐขาว ในอัตราส่วน ที่เท่ากัน

น้ำยาหรดาน

น้ำยาหรดานเป็นน้ำยาที่ใช้เขียนลายทำจากหรดานซึ่งเป็นหินสีเหลืองอ่อนนำมาบด ให้เป็นผงละเอียดผสมด้วยยางมะขวิดและน้ำฝักส้มป่อย เมื่อผสมเข้ากันดีแล้วต้องนำ มากรองเอากากออกเสียก่อนจึงนำไปใช้ได้
ทองคำเปลวเงินเปลวชาด

เป็นวัสดุที่ใช้ปิดทับหรืออุดลงไปบนผิวภาชนะเพื่อให้เกิดลวดลายและสีสันตาม ที่ต้องการ

เครื่องมือ

เครื่องมือที่ใช้ในการทำเครื่องเขิน ได้แก่ มีดปลายตัด มีดปลายแหลม มีดขุด สมุกยาร่อง มีดเซาะร่อง เหล็กจาร แปรงทารัก กระดาษทราย หิน

การผลิตเครื่องเขินที่สานมาจากไม้ไผ่

นำโครงภาชนะที่เตรียมไว้ทาด้วยกากกรักบาง ๆ เพื่อให้ยางรักประสานเส้นตอก ที่สานหรือขดให้แน่น บริเวณขอบภาชนะใช้รักขันทา เป็นการยึดไม่ใด้ตอกเคลื่อนที่ ทิ้งไว้จนกระทั้งรักแห้งดีแล้ว ใช้มีดหรือสิ่วขูดเอาส่วนที่ขรุขระออกจนผิวเรียบดี จากนั้นใช้รักสมุกชนิดหยาบ ทารองพื้นให้ทั้วภาชนะทั้งด้านนอกและด้านใน ปล่อย ทิ้งไว้จนกระทั่งแห้งดีแล้ว จึงนำมาขัดหรือกลึงด้วยหินสีแดงจนเรียบลงด้วยรักสมุก อีกครั้งหนึ่ง รักสมุกที่ทาครั้งนี้ควรเหลวกว่าครั้งแรกเล็กน้อย ครั้นแห้งดีให้ขัดด้วย กระดาษทรายน้ำละเอียด จนผิวเรียบเป็นมัน จับดูรู้สึกลื่นมือ ทาด้วยรักน้ำใสหรือรัก ผิวอีกครั้งหนึ่ง เพื่อช่วยให้ผิวเรียบ และดำเป็นมันเงาดี นำไปอบให้รักแห้งสนิท ขั้น ต่อมาจึงเป็นขึ้นตอนการแต่งลวดลาย ซึ่งทำได้ 2 ชนิด คือ ชนิด ลายรดน้ำ และ ชนิดลายขุด

ลายรดน้ำใช้น้ำยาหรดานเขียนลาย จามที่ออกแบบไว้ส่วนใดที่ไม่ต้องการให้ติดสีเงิน หรือสีทองต้องใช้น้ำยาหรดานทาถมลงไปให้ทั่ว ทิ้งไว้จนย้ำยาแห้งพอสมควรทาด้วยน้ำรักใส อย่างดีเพียงบาง ๆ นำทองคำเปลวหรือเงินเปลว ปิดทับลงไปบนลวดลายจนเต็ม ถูทองคำเปลว ให้ติดแน่นดี นำไปแช่น้ำ หรือรดน้ำ ทองเปลวหรือเงินเปลวที่ปิดไว้บนส่วนที่เขียนน้ำยา หรดาน จะพองตัวหลุดร่อนออกไปเหลือแต่ส่วนที่เป็นลวดลายไว้

ลายขุด ใช้เหล็กจารขุดลายให้เป็นร่องลึกลงไปในพื้นรักร่องที่ขุดนี้ ต้องไม่ลึกหรือตื้นเกินไปใช้น้ำมันมะมือทาลงไปในร่องให้ทั่ว โรยผงสีที่ต้องการลงไปในร่องที่ขุดจนเต็มน้ำมันที่ทานี้จะ ช่วยใหสีติดแน่นดีขึ้นเช็ดส่วนที่ไม่ต้องการออกเป็นอันเสร็จ